Wczasy nad morzem

Rośliny planktonowe Bałtyku

28 maj 2012r.

Rośliny planktonowe. Plankton roślinny naszego morza składa się przeważnie z okrzemek i bruzdnic, grup typowych także dla planktonu oceanicznego, oraz sinic — charakterystycznych przeważnie dla wód śródlądowych, które w środowisku morskim i w wodach słonawych znalazły się jakby wtórnie. W Bałtyku nie spotyka się przedstawicieli najdrobniejszych wiciowców wapiennych, zwanych kokolitoforami, w które obfitują oceany i morza stref gorących, np. Morze Śródziemne. Mała zawartość wapnia w rozcieńczonej słonawej wodzie bałtyckiej oraz północne położenie morza, surowe zwłaszcza zimą warunki termiczne, być może, stanęły na przeszkodzie w zadomowieniu się tutaj tej bardzo ciepłowodnej grupy wiciowców. Okrzemki — misterne jednokomórkowe roślinki o pięknych ' krzemionkowych domkach, które można podziwiać patrząc przez mikroskop, reprezentowane są co najmniej przez kilkadziesiąt gatunków. Te przeważnie chłodno-wodne organizmy, o wyraźnie zaznaczonych cyklach sezonowych, trzymają się najchętniej zacienionych nieco głębszych wód. Głównym okresem występowania są miesiące wiosenne, kiedy to masowo zjawiają się liczne gatunki rodzajów Scelełonema i Chaetoceios; ostatnie wyróżniają się bardzo długimi wyrostkami nitkowatymi, które, zwiększając powierzchnię jednokomórkowej roślinki, świadczą o wyraźnym jej przystosowaniu do unoszenia się w toni wodnej. Zimą pojawiają się gatunki rodzaju Cosci-nodiscus o kształcie rozpłaszczonej okrągłej tarczki. Typowa dla Bałtyku jest okrzemka kolonialna, utworzona z luźno połączonych komórek — Thalassiosiia baltica. Okrzemki ze względu na swą ogromną liczebność tworzą podstawową grupę produkcji biologicznej morza, pierwsze ogniwo łańcucha pokarmowego, jakby "pastwisko" — niewidoczne gołym okiem, ale bardzo żyzne, ważne dla rozwoju życia w morzu Bruzdnice — opancerzone wiciowce, o domku utworzonym z charakterystycznych dla każdego gatunku płytek błonnikowych, obramowanych bruzdą w środkowej swej części. W bruździe tej wibruje spiralnie skręcona wić, podczas gdy druga swobodnie zwisa i wykonuje wolne ruchy. Mając takie narządy ruchu, bruzdnice mogą posuwać się naprzód, równocześnie obracając się; taki ruch ułatwia maksymalne wykorzystanie w drodze osmotycznej dwutlenku węgla oraz substancji biogenicznych (azotany i fosforany) rozpuszczonych w wodzie, które są podstawowym pokarmem samożywego planktonu roślinnego. W cytoplazmie bruzdnic znajdują się chromatofory dokonujące fotosyntezy. Do bruzdnic należą liczne gatunki słona-wowodne zamieszkujące Bałtyk, a nie spotykane w środowisku morskim normalnie słonym, np. Peridinium de-piessum, P. pellucidum i inne. Z sinic planktonowych powszechne są słonawowodne odmiany słodkowodnych gatunków Aphanizomenon flos aąuae i Nadulaiia spumigena, zwiększające liczebność w miarę posuwania się ku wschodowi i północy. Są to formy ciepłowodne, których masowy rozwój przypada na najcieplejsze miesiące lata. W Zatoce Gdańskiej tworzą one w lipcu i sierpniu prawdziwe zakwity wody, pokrywające jej powierzchnię sino-zielonym kożuchem przeważnie w dni "sztyli", czyli częstych w tym okresie cisz na morzu. Zakwity wody są typowym zjawiskiem dla całego Bałtyku południowego. Masowy zakwit sinic w morzu ma duże znaczenie biologiczne. Stwarza pewnego rodzaju "parawan" absorbujący intensywnie promienie słoneczne, zaciemniając w ten sposób dolne warstwy wód chłodniejszych, opanowane przez gatunki zimnowodne. Po odbyciu cyklu życiowego sinice opadają i zasilają dno morza w substancje organiczne. Rozmieszczenie gatunków na obszarze Bałtyku zależy w dużym stopniu od warunków panujących w różnych rejonach morza. W miarę posuwania się z zachodu na wschód, wraz ze zmniejszającą się słonością znikają stopniowo gatunki morskie, szczególnie wrażliwe na rozcieńczone środowiska, ustępując miejsca gatunkom typowym dla wód słonawych. W Zatoce Botnickiej dołączają się nadto gatunki przewodnie wód słodkich, które w najbardziej północnych jej rejonach intensywnie się mnożą i dominują nad formami słonawowodnymi, a tym bardziej nad morskimi. Zasadę ogólną, że w wodach rozcieńczonych wybitnie zmniejsza się liczba gatunków morskich, w pełni potwierdza skład planktonu Bałtyku. Nie przeczy to najczęściej obserwowanemu faktowi obfitego występowania nielicznych gatunków przystosowanych do słonawego środowiska (pod warunkiem znajdowania na miejscu dostatecznej ilości pokarmu).